مسجد شیخ لطف الله در ضلع شرقی میدان نقش جهان و مقابل عمارت عالی ‌قاپو و در همسایگی مسجد امام اصفهان واقع شده ‌است این مسجد شاهکاری از معماری و کاشی‏‌کاری قرن یازدهم هجری است که توسط استاد محمدرضا اصفهانی از معماران نامدار آن دوره ساخته شده ‌است. مسجد شیخ لطف‌ الله به فرمان شاه عباس اول صفوی در مدت هجده سال بنا شده ‌است که در دوران صفویه آن را مسجد صدر و فتح الله نیز می نامیدند. مسجد شیخ لطف الله از اماکن تاریخی بسیار مشهوری است که تزیینات کاشی کاری آن در داخل ازاره ها به بالا همه از کاشی های معرق و داخل و خارج گنبد آن که جزو زیباترین گنبدهای جهان است از کاشی های معرق نفیس پوشیده شده است.


تاریخچه مسجد شیخ لطف الله

طرح مسجد شیخ لطف‌الله در زمانی که نقشه چهار باغ و باغ هزارجریب به مرحله اجراء درآمد ریخته شد و در دورانی که معماری صفویه به شکوفایی رسیده بود مورد بهره‌برداری قرار گرفت. ساخت این مسجد در نیمه اول قرن یازده هجری، در سال ۱۰۱۱ هجری قمری (۱۶۰۲ میلادی) و به فرمان شاه عباس اول آغاز شد و در سال ۱۰۲۸ هجری قمری (۱۶۱۹ میلادی) به پایان رسید. ساخت این مسجد هجده سال به طول انجامید.

معمار این مسجد استاد محمدرضا اصفهانی، پسر استاد حسین بنا اصفهانی بوده‌است. این مسجد بر خرابه‌های مسجدی که قبلاً در آن محل بوده ساخته شد. مسجد شیخ لطف‌الله به نام یکی از علمای بزرگ عصر صفوی به نام شیخ لطف‌الله جبل‌عاملی، نامیده شده است. شیخ لطف‌الله یکی از علمای بزرگ دوره صفوی بود. وی از اهالی جبل عامل لبنان بود که مانند شیخ بهایی و برخی علمای دیگر توسط شاه عباس از لبنان به ایران مهاجرت نموده و ابتدا در مشهد و قزوین و پس از آن در اصفهان ساکن شد. از آنجا که حکومت صفوی، حکومتی مذهبی بود و به اسلام و به خصوص مذهب تشیع بسیار بها می‌داد، علمای آن را نیز تکریم می‌کرد.

از سوی دیگر شیخ لطف‌الله پدر زن شاه عباس بود. از این رو در محل زندگی شیخ، مسجد و مدرسه‌ای به نام او ساخته شد که در این محل به تدریس دروس فقهی و جلسات دینی اشتغال داشت. شیخ بنا به استفتای خود که برگزاری نماز جمعه در غیاب امام زمان را مجاز می‌شمرد، به اقامه نماز جمعه در این مسجد می‌پرداخت و مقلدانش نیز به او اقتدا می‌نمودند.


معماری مسجد شیخ لطف الله

سردر معرق این مسجد تا پایان سال ۱۰۱۱ هجری قمری ساخته و پرداخته شد و احداث ساختمان و تزیینات کاشی کاری آن در سال ۱۰۲۸ هجری قمری به پایان رسید. از آنجایی که این مسجد نه دارای مناره و نه شبستان ورودی (حیاط) است و همچنین ورودی آن که با پله شروع می‌شود، کمی غیر طبیعی است.

کتیبه‌ی سر در مسجد به خط ثلث استاد علیرضا عباسی است و همچنین خطوط و کتیبه‌های داخل مسجد کار این استاد و باقر بنا خوشنویس گمنام آن دوره است که نمونه خط آن با خط علیرضا عباسی برابری می‌کند. در ورودی مسجد به صورت دو لنگه است و از چوب چنار یک پارچه ساخته شده که پس از ۴۰۰ سال هنوز پابرجا است. یکی از ویژگی‌های این مسجد چرخش ۴۵ درجه‌ای است که نسبت با محور شمال- جنوب و نسبت به قبله دارد که در اصطلاح معماری به آن پاشنه می‌گویند، اما  این بنا چنان استادانه ساخته شده است که از بیرون هیچ اثری از کجی را مشاهده نخواهید کرد. برای فائق آمدن بر این زاویه، یک راهرو طراحی شده که تماما با کاشی کاری‌های هفت رنگ با رنگ غالب سبز وآبی پوشیده شده است. این راهرو از ابتدای ورودی در سمت چپ است و سپس به سمت راست می‌چرخد.

پس از طی کردن این راهرو به محوطه‌ی اصلی و زیر گنبد کم ارتفاع (از زمین ۳۲ متر) مسجد می‌رسید. این گنبد به واسطه‌ی عظمت، ویژگی‌های فرمی و تزییناتی به رنگ آبی تیره بر روی زمینه‌ی سفید، به یکی از زیباترین گنبدهای اصفهان و ایران تبدیل شده است. همچنین در مرکز داخلی گنبد طاووسی طراحی شده است که پرهای آن به وسیله‌ی نور وارد شده از طاق بالای در ورودی مسجد تکمیل می‌شود. نمایش خیره کننده‌ی نور را به صورت چرخشی زیبا در فضای درونی زیر گنبد نظاره‌گر خواهید بود.


نکات جالب درباره مسجد شیخ لطف الله

از ویژگی‌های این مسجد چرخش ۴۵ درجه‌ای آن به سمت قبله است چرا که میدان به سمت قبله نیست و به این حرکت اصطلاح، «پاشنه» نامیده می‌شود. 

در بیرون مسجد اثری از کجی و زاویه به چشم نمی‌خورد و در صحن نسبت به نمای خارجی پیچشی دارد در صورتی که گنبد کوتاه این مسجد به علت مدور بودن، جهت یا زاویه مخالفی نشان نمی‌دهد. 

این مسجد به نوعی عبادت گاه و محل ادای فریضه نماز مخصوص درباریان و خانواده شاه عباس بوده و برای همین مناره نداشته چون مناره نمادی برای دعوت مردم به مسجد بوده است.

مناره قبل از اسلام به عنوان جهت یاب و مسیریاب استفاد ه می شده و  هرجا مناره ای دیده می شد به این معنی بود که وارد شهر و یا محلی شده اند و در واقع کاروان ها به  این  شکل مسیر خود را پیدا می کردند اما بعد از اسلام مناره و گلدسته محلی برای خواندن اذان و دعوت مردم به مسجد بوده و برای همین در زمان صفویه این مسجد بدون مناره ساخته شده بود تا عامه ی مردم به این مسجد نیایند.

مسجد شیخ لطف الله یکی از دست نخورده‌ترین مسجدهای باقیمانده از دوران صفوی است که تا به امروز نگه‌داری از آن نسبت به دیگر بناها هزینه زیادی نداشته است.

یکی ازشاهکارهای معماری را می‌توانید در محراب این مسجد مشاهده کنید جایی که کاشی‌کاری‌های ظریف آن وهمچنین دو لوح در داخل محراب که عبارت" عمل فقیر حقیر محتاج بر رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسین بنا اصفهانی" بروی آن حک شده است.


کلام آخر

بهترین زمان برای دیدن مسجد شیخ لطف الله ظهر است که آفتاب به صورت کامل می‌تابد چرا که شما می‌توانید دم‌های طاووس را در ورودی گنبد مشاهده کنید.


منبع: سایت ستاره